Έργο της 4ης Αυγούστου
Έργο της 4ης Αυγούστου
Ιωάννης Μεταξάς
Copyright © 2009 by Ioanna Phoca
Ιωάννης Μεταξάς
Ιωάννης Μεταξάς αναφορά Ιωάννα Φωκά διέπεται από άδεια Creative Commons Αναφορά-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Unported.
Ακόμα με τι οικονομικά μέσα έγινε και σε τι χρόνο, τι δυσκολίες συνάντησε στην εφαρμογή του, τελικά σε τι αποσκοπούσε. Μαζί όμως με τους νόμους, την άμυνα και την πρόνοια για θέματα καθημερινής διατροφής και καλής υγείας των πολιτών, προσπάθησε να εμφυσήσει ένα πνεύμα αισιοδοξίας που πηγάζει από την χαρά για την δουλειά και την πειθαρχία. (ΕΡΑΝΟΙ & ΔΩΡΕΑΙΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ)
Η αξιολόγηση του σήμερα είναι αρκετά δύσκολη, γιατί πολλά από τα αρχεία Υπουργείων και Δημοσίων Υπηρεσιών είναι ήδη κατεστραμένα, συνειδητά ή ασυνείδητα. Ο πόλεμος κατέστρεψε δημόσια έγγραφα και δημόσια έργα. Ετσι οι νόμοι αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο αυτής της έρευνας, όπως και τα προσωπικά αρχεία των αντίστοιχων Υπουργών και αλληλογραφίες όσες σώζονται. (Αναγκαστικοί Νόμοι 1936-1941)
Για τα στρατιωτικά θέματα και τον πόλεμο και την διπλωματία υπάρχουν πολλές πληροφορίες, στα αρχεία του στρατού και σε κρατικά αρχεία άλλων χωρών, στα απομνημονεύματα αξιωματικών και πρωτεργατών των μαχών, όπως και σε καταγραφές Διπλωματών, Ελλήνων και ξένων και επί μέρους ιστορικές μελέτες.
Στοιχεία παρέχει ο τύπος (ΑΓΡΟΤΙΚΟΝ ΜΕΛΛΟΝ) εκείνης της εποχής, με ειδήσεις και άρθρα, ώστε να μπορεί να αποτελέσει τυπική βάση για μία προκαταρτική μελέτη. Για τα 'Εργα της 4ης Αυγούστου πληροφορίες παρέχουν επίσης κρατικά έντυπα που κυκλοφόρησαν στο διάστημα 1936-1941.
Πληροφορίες βρίσκονται επίσης σε πρόσφατες βιογραφίες προσώπων και στην καταγραφή και αποτίμηση του έργου τους, προσώπων που έπαιξαν σημαντικό ρόλο τότε και αργότερα, όπως ήταν ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης, ο Πρόδρομος Μποδοσάκης Αθανασιάδης, ο Κωστής Μπαστιάς, κ.ά. Περιορισμένες και ενίοτε με πολιτική κατεύθυνση, είναι και οι πληροφορίες μέσα σε θεματικές μελέτες, επετειακές εκδόσεις οι οποίες αναφέρονται σε μεγαλύτερες περιόδους ή μόνο στην εποχή του μεσοπολέμου, για το εμπόριο, την βιομηχανία, το θέατρο, την καλλιέργεια της σταφίδας, την ραδιοφωνία κ.α. Οι καταγραφές ενίοτε είναι επιλεκτικές με έντεχνες αποσιωπήσεις του ονόματος του Ιωάννη Μεταξά. Αλλοτε λόγω ελλείψεως πηγών, άλλοτε χωρίς νόημα, όταν μάλιστα αναφέρονται σε έργα με αναγνωρισμένη την ταυτότητά τους της 4ης Αυγούστου. Παράδειγμα η πρόσφατη έκθεση για την ραδιοφωνία στο Ζάππειο 2008-2009, και η αντίστοιχη έκδοση «70 Χρόνια Ραδιοφωνίας», όπου απουσιάζει όχι μόνο το όνομα του Μεταξά και του αντίστοιχου Υπουργού Τύπου και Τουρισμού Θεολόγου Νικολούδη, αλλά και το πρώτο ΟΧΙ του Ι.Μεταξά στον Γκράτσι. Ορισμένες μελέτες παρέχουν ενδιαφέροντα στοιχεία πολιτισμικά όπως οι αναφερόμενες στην Ε.Ο.Ν.
Το έργο του Ιωάννη Μεταξά άφησε ανεξίτηλα ίχνη στην κοινωνία και στην πνευματική ζωή του τόπου, και πολλά στοιχεία του έχουν γίνει τρόπος ζωής, μέχρι σήμερα, όπως ο ποδηλατικός γύρος της Αθήνας που πρώτη φορά έγινε το 1938, οι παραστάσεις στο Λυκαβηττό που τότε πρώτη φορά έγιναν από την Ε.Ο.Ν. στα νταμάρια, οι παραστάσεις στην Επίδαυρο και στο Ηρώδειο που τότε εγκαινιάστηκαν. Μπορεί ο πόλεμος να μην επέτρεψε στον κόσμο να συνειδητοποιήσει και να χαρεί όλες τις κοινωνικές αλλαγές, που κατακλυσμιαία επιτελέσθηκαν μέσα σε τέσσερα χρόνια, και η ανάμνησή τους να θάφτηκε κάτω από τα ερείπια, τις συμφορές, τους θανάτους, την πείνα, τις αναπηρίες και τους δαιδάλους των πολιτικών και ιδεολογικών αναμετρήσεων, όμως οι νόμοι, ο αστικός κώδικας, το ΙΚΑ και πολλά άλλα κοινωνικά μέτρα, που είχαν την αρχή τους τότε, εντάχθηκαν σιωπηλά στην καθημερινή ζωή, ως απαραίτητα και αναγκαία στοιχεία της, μετά την απελευθέρωση, διαμόρφωσαν και εξακολουθούν να επηρεάζουν την ελληνική κοινωνία με πολλούς τρόπους.
Η αξιολόγηση του σήμερα είναι αρκετά δύσκολη, γιατί πολλά από τα αρχεία Υπουργείων και Δημοσίων Υπηρεσιών είναι ήδη κατεστραμένα, συνειδητά ή ασυνείδητα. Ο πόλεμος κατέστρεψε δημόσια έγγραφα και δημόσια έργα. Ετσι οι νόμοι αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο αυτής της έρευνας, όπως και τα προσωπικά αρχεία των αντίστοιχων Υπουργών και αλληλογραφίες όσες σώζονται. (Αναγκαστικοί Νόμοι 1936-1941)
Για τα στρατιωτικά θέματα και τον πόλεμο και την διπλωματία υπάρχουν πολλές πληροφορίες, στα αρχεία του στρατού και σε κρατικά αρχεία άλλων χωρών, στα απομνημονεύματα αξιωματικών και πρωτεργατών των μαχών, όπως και σε καταγραφές Διπλωματών, Ελλήνων και ξένων και επί μέρους ιστορικές μελέτες.
Στοιχεία παρέχει ο τύπος (ΑΓΡΟΤΙΚΟΝ ΜΕΛΛΟΝ) εκείνης της εποχής, με ειδήσεις και άρθρα, ώστε να μπορεί να αποτελέσει τυπική βάση για μία προκαταρτική μελέτη. Για τα 'Εργα της 4ης Αυγούστου πληροφορίες παρέχουν επίσης κρατικά έντυπα που κυκλοφόρησαν στο διάστημα 1936-1941.
Πληροφορίες βρίσκονται επίσης σε πρόσφατες βιογραφίες προσώπων και στην καταγραφή και αποτίμηση του έργου τους, προσώπων που έπαιξαν σημαντικό ρόλο τότε και αργότερα, όπως ήταν ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης, ο Πρόδρομος Μποδοσάκης Αθανασιάδης, ο Κωστής Μπαστιάς, κ.ά. Περιορισμένες και ενίοτε με πολιτική κατεύθυνση, είναι και οι πληροφορίες μέσα σε θεματικές μελέτες, επετειακές εκδόσεις οι οποίες αναφέρονται σε μεγαλύτερες περιόδους ή μόνο στην εποχή του μεσοπολέμου, για το εμπόριο, την βιομηχανία, το θέατρο, την καλλιέργεια της σταφίδας, την ραδιοφωνία κ.α. Οι καταγραφές ενίοτε είναι επιλεκτικές με έντεχνες αποσιωπήσεις του ονόματος του Ιωάννη Μεταξά. Αλλοτε λόγω ελλείψεως πηγών, άλλοτε χωρίς νόημα, όταν μάλιστα αναφέρονται σε έργα με αναγνωρισμένη την ταυτότητά τους της 4ης Αυγούστου. Παράδειγμα η πρόσφατη έκθεση για την ραδιοφωνία στο Ζάππειο 2008-2009, και η αντίστοιχη έκδοση «70 Χρόνια Ραδιοφωνίας», όπου απουσιάζει όχι μόνο το όνομα του Μεταξά και του αντίστοιχου Υπουργού Τύπου και Τουρισμού Θεολόγου Νικολούδη, αλλά και το πρώτο ΟΧΙ του Ι.Μεταξά στον Γκράτσι. Ορισμένες μελέτες παρέχουν ενδιαφέροντα στοιχεία πολιτισμικά όπως οι αναφερόμενες στην Ε.Ο.Ν.
Το έργο του Ιωάννη Μεταξά άφησε ανεξίτηλα ίχνη στην κοινωνία και στην πνευματική ζωή του τόπου, και πολλά στοιχεία του έχουν γίνει τρόπος ζωής, μέχρι σήμερα, όπως ο ποδηλατικός γύρος της Αθήνας που πρώτη φορά έγινε το 1938, οι παραστάσεις στο Λυκαβηττό που τότε πρώτη φορά έγιναν από την Ε.Ο.Ν. στα νταμάρια, οι παραστάσεις στην Επίδαυρο και στο Ηρώδειο που τότε εγκαινιάστηκαν. Μπορεί ο πόλεμος να μην επέτρεψε στον κόσμο να συνειδητοποιήσει και να χαρεί όλες τις κοινωνικές αλλαγές, που κατακλυσμιαία επιτελέσθηκαν μέσα σε τέσσερα χρόνια, και η ανάμνησή τους να θάφτηκε κάτω από τα ερείπια, τις συμφορές, τους θανάτους, την πείνα, τις αναπηρίες και τους δαιδάλους των πολιτικών και ιδεολογικών αναμετρήσεων, όμως οι νόμοι, ο αστικός κώδικας, το ΙΚΑ και πολλά άλλα κοινωνικά μέτρα, που είχαν την αρχή τους τότε, εντάχθηκαν σιωπηλά στην καθημερινή ζωή, ως απαραίτητα και αναγκαία στοιχεία της, μετά την απελευθέρωση, διαμόρφωσαν και εξακολουθούν να επηρεάζουν την ελληνική κοινωνία με πολλούς τρόπους.
«Το έργον του Ιωάννου Μεταξά, εν τω συνόλω του είναι τόσον ευρύ, μέγα και πολυσύνθετο, ώστε μέσα εις την οδύνην της σημερινής στιγμής, να μη απομένει ούτε χρόνος ούτε δύναμις δια να εξαρθή». Τα λόγια αυτά ακούστηκαν την ημέρα του θανάτου του Ι. Μεταξά, από τον Αλέξανδρο Κοριζή στο πρώτο Υπουργικό Συμβούλιο.
Σε ομιλία του από το Ραδιόφωνο την ημέρα του θανάτου του ο κ. Νίκολσον, Υφυπουργός των πληροφοριών της Μ. Βρεταννίας, μίλησε επίσης για το έργο του Ι.Μεταξά «Είνε ανωφελές να ισχυρισθώμεν ότι η απώλεια του ισχυρού αυτού ανδρός δεν είναι σοβαρόν πλήγμα δια την συμμαχικήν μας υπόθεσιν. Αναλαβών την Αρχήν το 1936, ο Μεταξάς, εύρε την Ελλάδα σπαρασσομένην από τας εσωτερικάς έριδας. Εντός ολίγων ετών κατώρθωσε να της εμπνεύσει πεποίθησιν εις τας ελληνικάς παραδόσεις και να την καταστήση ισχυράν, δυνηθείς ν' αντιμετωπίση, με την χώραν ηνωμένη όπισθέν του, την μεγαλυτέραν δοκιμασίαν προ της οποίας ευρέθη ποτέ η Ελλάς....
(ΝΕΑ ΕΛΛΑΣ -ΤΡΙΤΗ ΕΚΔΟΣΙΣ, 30.1.1941).
Για αυτό το έργο το ευρύ, μέγα και πολυσύνθετο δεν υπάρχει καμία επιστημονική μελέτη, η οποία να το πραγματεύεται συνολικά, ούτε να το αναλύει και να το αξιολογεί μέσα στην εποχή που πραγματοποιήθηκε, συγκρίνοντάς το με το τι είχε προυπάρξει σε κάθε τομέα ή τι αντίστοιχο είχε η Ευρώπη την ίδια εποχή.
Σε ομιλία του από το Ραδιόφωνο την ημέρα του θανάτου του ο κ. Νίκολσον, Υφυπουργός των πληροφοριών της Μ. Βρεταννίας, μίλησε επίσης για το έργο του Ι.Μεταξά «Είνε ανωφελές να ισχυρισθώμεν ότι η απώλεια του ισχυρού αυτού ανδρός δεν είναι σοβαρόν πλήγμα δια την συμμαχικήν μας υπόθεσιν. Αναλαβών την Αρχήν το 1936, ο Μεταξάς, εύρε την Ελλάδα σπαρασσομένην από τας εσωτερικάς έριδας. Εντός ολίγων ετών κατώρθωσε να της εμπνεύσει πεποίθησιν εις τας ελληνικάς παραδόσεις και να την καταστήση ισχυράν, δυνηθείς ν' αντιμετωπίση, με την χώραν ηνωμένη όπισθέν του, την μεγαλυτέραν δοκιμασίαν προ της οποίας ευρέθη ποτέ η Ελλάς....
(ΝΕΑ ΕΛΛΑΣ -ΤΡΙΤΗ ΕΚΔΟΣΙΣ, 30.1.1941).
Για αυτό το έργο το ευρύ, μέγα και πολυσύνθετο δεν υπάρχει καμία επιστημονική μελέτη, η οποία να το πραγματεύεται συνολικά, ούτε να το αναλύει και να το αξιολογεί μέσα στην εποχή που πραγματοποιήθηκε, συγκρίνοντάς το με το τι είχε προυπάρξει σε κάθε τομέα ή τι αντίστοιχο είχε η Ευρώπη την ίδια εποχή.
Ακόμα και το όραμα του «Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού» που ανήγγειλε ο Ιωάννης Μεταξάς, προσπαθώντας να εστιάσει την προσοχή των νέων στην παράδοση και όχι στο μιμητισμό των ευρωπαικών προτύπων, που ήταν της μόδας τότε. Ενα πολιτισμό οραματιζόταν που θα προέκυπτε από την σύνθεση του αρχαίου του βυζαντινού και του σύγχρονου λαικού. Γι αυτό παρείχε και τα αντίστοιχα ερεθίσματα με διάφορες εκδηλώσεις, παρουσιάζοντας τους δημοτικούς χορούς και τις ενδυμασίες στις εορτές του Σταδίου και αλλού και για να κάνει το ελληνικό λαό να αισθανθεί υπερήφανος για την παράδοση του. Οι ιδέες αυτές που δεν ήταν μόνο δικές του αλλά και άλλων φωτισμένων ανθρώπων της εποχής του, όπως ήταν ο Αγγελος και η Εύα Σικελιανού, η Αγγελική Χατζημιχάλη, η φωτογράφος Νέλλυ και τόσοι άλλοι, σιωπηλά ενώθηκαν με τη ζωή του τόπου μεταπολεμικά, μέσα από την Μουσική του Χατζηδάκι και του Θεοδωράκη, τις παραστάσεις στα αρχαία θέατρα, την αρχιτεκτονική του Πικιώνη, την ζωγραφική του Εγγονόπουλου, του Τσαρούχη, του Χατζηκυριάκου Γκίκα, του Σικιελιώτη, του Γουναρόπουλου και τόσων άλλων καλλιτεχνών, την πεζογραφία του Πετσάλη του Τερζάκη, την ποίηση του Σεφέρη, του Λορεντζάτου και του Ελύτη.
Ο ίδιος ο Μεταξάς αρνήθηκε την δημιουργία Υπουργείου Πολιτισμού, παρά τις εκκλήσεις του πιστού του φίλου Θ. Νικολούδη και Υπουργού Τύπου και Τουρισμού, γιατί έλεγε και πίστευε, ότι ενώ σε πολλούς τομείς το κράτος πρέπει να έχει τον πρώτο και καθοριστικό ρόλο, όπως στην παιδεία, ο πολιτισμός δημιουργείται και εκφράζεται από τους καλλιτέχνες. Για αυτό τον λόγο στήριξε τις δημιουργίες τους με κάθε τρόπο, οικονομικό και προβολής των έργων αδιακρίτως, μέσα από τις Πανελλήνιες Εκθέσεις που τότε εγκαινιάστηκαν στο Ζάππειο Μέγαρο.
Ουσιώδη σημασία έδωσε στον σεβασμό της έννοιας πατρίδα και των συμβόλων της. Τον Ιανουαρίο του 1937 δημοσιεύθηκε ΑΝ 447 (ΦΕΚ A 23 -1937) περί του τρόπου απονομής του οφειλομένου σεβασμού προς την Εθνική σημαία και γενικώς τα εθνικά σύμβολα προς αναπτέρωση του αισθήματος της εθνικής αξιοπρέπειας
Ο ίδιος ο Μεταξάς αρνήθηκε την δημιουργία Υπουργείου Πολιτισμού, παρά τις εκκλήσεις του πιστού του φίλου Θ. Νικολούδη και Υπουργού Τύπου και Τουρισμού, γιατί έλεγε και πίστευε, ότι ενώ σε πολλούς τομείς το κράτος πρέπει να έχει τον πρώτο και καθοριστικό ρόλο, όπως στην παιδεία, ο πολιτισμός δημιουργείται και εκφράζεται από τους καλλιτέχνες. Για αυτό τον λόγο στήριξε τις δημιουργίες τους με κάθε τρόπο, οικονομικό και προβολής των έργων αδιακρίτως, μέσα από τις Πανελλήνιες Εκθέσεις που τότε εγκαινιάστηκαν στο Ζάππειο Μέγαρο.
Ουσιώδη σημασία έδωσε στον σεβασμό της έννοιας πατρίδα και των συμβόλων της. Τον Ιανουαρίο του 1937 δημοσιεύθηκε ΑΝ 447 (ΦΕΚ A 23 -1937) περί του τρόπου απονομής του οφειλομένου σεβασμού προς την Εθνική σημαία και γενικώς τα εθνικά σύμβολα προς αναπτέρωση του αισθήματος της εθνικής αξιοπρέπειας
Θέλομεν να κάμωμεν πολιτισμόν Ελληνικόν. Δεν θέλομεν τους ξένους πολιτισμούς. Θέλομεν ιδικόν μας πολιτισμόν, τον οποίον να τον ωθήσωμεν και να τον κάμωμεν ανώτερον από όλους τους πολιτισμούς, εις την άκρην αυτήν της Ευρώπης. Θέλομεν ευημερίαν οικονομικήν. Θέλομεν αυτήν την γήν, αυτήν την πολύτιμον γήν, θέλομεν να την κάμωμεν να παράγη, να γίνη περιβόλι, όπως ημπορεί να γίνει μιαν ημέραν ένα πλούσιον περιβόλι, ώστε οι άνθρωποι οι οποίοι ζούν εις τα χώματα αυτά να αισθανθούν ότι είναι ευτυχισμένοι.
Ιωάννης Μεταξάς
Ιωάννης Μεταξάς
Η ιστοσελίδα προσφέρει στους αναγνώστες ιστορικά κείμενα σε μορφή PDF, που προβάλλονται για πρώτη φορά στο διαδίκτυο και αποτελούν ένα σημαντικό βιβλιογραφικό υλικό, σπάνιο στην ανεύρεσή του:
