Ιωάννης Μεταξάς - Υστεροφημία
Ιωάννης Μεταξάς - Υστεροφημία
Ιωάννης Μεταξάς αναφορά Ιωάννα Φωκά διέπεται από άδεια Creative Commons Αναφορά-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Unported.
Ο Ιωάννης Μεταξάς στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία έχει μείνει ως ο εμπνευστής και δημιουργός της αντίστασης των Ελλήνων κατά του Αξονος στον
Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, και ως ο άνθρωπος που πρώτος εξέφρασε το ΟΧΙ του Ελληνικού Λαού.
Χωρίς αμφιβολία, είτε το αναγνωρίζουν και τιμούν την μνήμη του, είτε λησμονούν το όνομά του, αλλά παρόλα γιορτάζουν την 28η Οκτωβρίου, το γεγονός παραμένει ότι αυτός ήταν ο αρχηγός, ο Κυβερνήτης και μάλιστα δικτάτωρ. Αυτός προετοίμασε την άμυνα, με στρατιωτική προπαρασκευή, κοινωνική εγρήγορση, ηθική υποστήριξη. Αυτός συνάντησε τον Ιταλό Πρέσβυ στις 3 τα χαράματα, και ήταν έτοιμος από καιρό.
Αδιαμφισβήτητη παραμένει η στρατιωτική του ικανότητα ως άριστου επιτελικού.
Είτε αυτό πιστοποιήθηκε στις σπουδές του στην Ελλάδα είτε όταν σπούδασε στην Ακαδημία Πολέμου στο Βερολίνο στη Γερμανία.
Πρακτικά εφήρμοσε τις γνώσεις του στα πεδία των μαχών των Βαλκανικών Πολέμων, 1912-1913. Ελασσώνα, Γιαννιτσά, Τσαρίτσανη, Σέρβια, Κιρδζαλάρ, Μπιζάνι, Μπάλτζα, Κιλκίς, Δοιράνη, Λιβόνοβο. Ας μην λησμονούμε και το ρόλο του ως πρώτου Υπασπιστού του Ε. Βενιζέλου. Και την Σύνταξη των Πρωτοκόλλων Παραλαβής της Θεσσαλονίκης 26 Οκτωβρίου 1912, των Ιωαννίνων 22 Φεβρουαρίου 1913 και τις υπογραφές των στρατιωτικών συνθηκών, με Βουλγαρία και Σερβία..
Ο Ιωάννης Μεταξάς έσωσε τον ελληνικό στρατό από την συμμετοχή και καταστροφή στα Δαρδανέλια. Αν είχαν ακούσει τον Ιωάννη Μεταξά ίσως η Μικρασιατική καταστροφή να μην είχε γίνει ή αν είχε εισακουσθεί έστω στο τέλος η γνώμη του.
Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, και ως ο άνθρωπος που πρώτος εξέφρασε το ΟΧΙ του Ελληνικού Λαού.
Χωρίς αμφιβολία, είτε το αναγνωρίζουν και τιμούν την μνήμη του, είτε λησμονούν το όνομά του, αλλά παρόλα γιορτάζουν την 28η Οκτωβρίου, το γεγονός παραμένει ότι αυτός ήταν ο αρχηγός, ο Κυβερνήτης και μάλιστα δικτάτωρ. Αυτός προετοίμασε την άμυνα, με στρατιωτική προπαρασκευή, κοινωνική εγρήγορση, ηθική υποστήριξη. Αυτός συνάντησε τον Ιταλό Πρέσβυ στις 3 τα χαράματα, και ήταν έτοιμος από καιρό.
Αδιαμφισβήτητη παραμένει η στρατιωτική του ικανότητα ως άριστου επιτελικού.
Είτε αυτό πιστοποιήθηκε στις σπουδές του στην Ελλάδα είτε όταν σπούδασε στην Ακαδημία Πολέμου στο Βερολίνο στη Γερμανία.
Πρακτικά εφήρμοσε τις γνώσεις του στα πεδία των μαχών των Βαλκανικών Πολέμων, 1912-1913. Ελασσώνα, Γιαννιτσά, Τσαρίτσανη, Σέρβια, Κιρδζαλάρ, Μπιζάνι, Μπάλτζα, Κιλκίς, Δοιράνη, Λιβόνοβο. Ας μην λησμονούμε και το ρόλο του ως πρώτου Υπασπιστού του Ε. Βενιζέλου. Και την Σύνταξη των Πρωτοκόλλων Παραλαβής της Θεσσαλονίκης 26 Οκτωβρίου 1912, των Ιωαννίνων 22 Φεβρουαρίου 1913 και τις υπογραφές των στρατιωτικών συνθηκών, με Βουλγαρία και Σερβία..
Ο Ιωάννης Μεταξάς έσωσε τον ελληνικό στρατό από την συμμετοχή και καταστροφή στα Δαρδανέλια. Αν είχαν ακούσει τον Ιωάννη Μεταξά ίσως η Μικρασιατική καταστροφή να μην είχε γίνει ή αν είχε εισακουσθεί έστω στο τέλος η γνώμη του.
Στον Β' Παγκόσμιο λειτούργησε με τριπλό ρόλο, του Διπλωμάτη, του Στρατιωτικού και του Πολιτικού, σαν η μοίρα του να τον είχε ετοιμάσει σταδιακά, μέσα από όλες αυτές τις εμπειρίες της ζωής του και τις σύνθετες ευθύνες που είχε επωμισθεί, για να αντιμετωπίσει την μεγάλη ώρα του «ΟΧΙ».
ΚΡΙΣΕΙΣ από Έλληνες και ξένους Ιστορικούς, Διπλωμάτες, Πολιτικούς,
Στρατιωτικούς Αξιωματούχους, Ανθρώπους του Πνεύματος και των Τεχνών.
Μαρίκα Κοτοπούλη. Ηθοποιός
«Το μεγάλο πνεύμα του Ιωάννη Μεταξά δεν άφισε καμμία πτυχή Ελληνικής ζωής χωρίς να ρίξει επάνω της το στοργικό και δημιουργικό φώς του».
Μανώλης Καλομοίρης. Μουσικοσυνθέτης.
«Η νέα ελληνική τέχνη, σε όλες της τις μορφές βρήκε την πιο στοργική φροντίδα όχι μόνο από τον δυνατό Κυβερνήτη, αλλά και από τον άνθρωπο τον ασύγκριτο σε πραότητα και αγάπη, που την φανέρωνε σε κάθε εργάτη σε κάθε αγωνιστή της τέχνης της Ελληνικής».
Πέτρος Χάρης. Λογοτέχνης. Εκδότης Νέα Εστία.
«Ο Ιωάννης Μεταξάς έκαμε λαική πολιτική και λαική νομοθεσία που δεν την είχε δώσει στον εργάτη τόσο ριζοσπαστική και τόσο συγχρονισμένη, κανένας άλλος αστός πρωθυπουργός».
Μ. Καραγάτσης. Λογοτέχνης.
«Ο Ιωάννης Μεταξάς ήταν ο πρώτος πραγματικά δημοτικιστής πρωθυπουργός, που πίστευε και που μεταχειριζόταν την δημοτική».
Θ. Ν. Συναδινός. Δημοσιογράφος. Εκδότης. Λογοτέχνης.
«Ο Ιωάννης Μεταξάς μας θύμισε κάτι που το είχαμε λησμονήσει: Πως πρέπει να είμαστε αληθινοί κι' όταν μιλάμε, κι όταν γράφουμε, κι όταν δουλεύουμε, κι όταν δημιουργούμε, κι όταν πολεμάμε. Οφείλουμε να του είμαστε ευγνώμονες».
Αποσπάσματα από δημοσιεύματα
Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Καθ. Πανεπιστημίου. Λόγιος. Πρωθυπουργός 1967.
Τα Χρόνια του Μεγάλου Πολέμου.
«Πρέπει να είμεθα χωρίς άλλο ευγνώμονες στον Ιωάννη Μεταξά διότι είπε ολομόναχος εις το σκοτάδι της νυκτός το μέγα ΟΧΙ . Λέγουν όσοι αντικρίζουν με εμπάθεια και αυτά τα γεγονότα της ιστορίας, ότι το ΟΧΙ δεν το είπε ο Μεταξάς , ότι το είπεν ο Ελληνικός λαός . Ναί το είπε ο Ελληνικός λαός αλλά αφού το είχε πεί ο Μεταξάς. Εάν έλεγε ο Μεταξάς ΝΑΙ , πως θα έλεγε ΟΧΙ ο Ελληνικός λαός που θα εξυπνούσε αργότερα; Θα το έλεγε βέβαια μέσα του και θα το εξεδήλωνε έμπρακτα όταν θα ωργάνωνε μυστικά την αντίστασίν του , αλλά η Αλβανική εποποιία δεν θα εγράφετο ποτέ. Ας είμαστε λοιπόν τίμιοι απέναντι της ιστορίας. Το μέγα ΟΧΙ είναι πράξις του Ι. Μεταξά».
Αλέξανδρος Παπάγος. Αρχιστράτηγος
Ο ελληνικός στρατός και η προς πόλεμον προπαρασκευή του 1923-1940.Σελ. 8-9.
«Ουδείς σκοπός και ουδεμία βάσις είχε τεθεί εις την στρατιωτικήν προπαρασκευήν της χώρας εκ μέρους των υπευθύνων πολιτικών μέχρι του έτους 1936 ...Αναλαβών την Αρχηγίαν του Γενικού Επιτελείου Στρατού από Αυγούστου 1936 εζήτησα να εύρω κάπου διατυπωμένον τον σκοπόν της μέχρι του έτους τούτου ακολουθηθείσης στρατιωτικής πολιτικής. Ουδαμού ανεύρον τι το σχετικόν. ....Προ του 1928 , ουδεμία μελέτη τοιαύτη υπάρχει ενώ εδαπανήθησαν δια τον πολεμικόν εφοδιασμόν από του έτους 1923, μέχρι του έτους τούτου, περί τα δύο δισεκατομμύρια δραχμών ....Το Ανώτατον Στρατιωτικόν Συμβούλιον , περί άλλα ασχολούμενον, ουδέν μέχρι του Δεκεμβρίου 1932 υπέδειξεν ή ανέφερεν».
Σελ. 18. «Μέχρι το 1935 το ζήτημα της οχυρώσεως ουδεμίαν είχε σημειώσει πρόοδον, ούτε είχεν, ως φαίνεται, απασχολήσει τους αρμοδίους και υπευθύνους, δια την αμυντικήν της χώρας οργάνωσιν, Στρατιωτικούς Αρχηγούς».
Σελ.20. «Το 1927 δια του νόμου 3406 *προεβλέφθη εφαρμογή ενός συστηματικού προγράμματος οδοποιίας καθ όλον το κράτος, εις ο περιελήφθησαν και αι κυριώτεραι οδοί στρατιωτικού ενδιαφέροντος εν Θράκη, Μακεδονία και Ηπείρω».
* Υπουργός Συγκοινωνίας το 1927 ήταν ο Ιωάννης Μεταξάς
Α.Γ. Σπανίδης. Ναύαρχος
Αναμνήσεις και μαρτυρίες. Εκδόσεις Παπαζήση 1985. (Κίνημα του Ναυτικού 1935).
Σελ.88. «Από την πρώτη στιγμή της εκδήλωσης του κινήματος, ο Πρωθυπουργός Π. Τσαλδάρης ανέθεσε την καταστολή του σε δύο πεπειραμένους ηγέτες . Τον Ιωάννη Μεταξά που εγκαταστάθηκε στο Υπουργείο Ναυτικών και τον Γ. Κονδύλη που παρέμεινε στο Υπουργείο Στρατιωτικών».
Σελ. 106. «Η ομοψυχία που έδειξε ο ελληνικός λαός στην αντιμετώπιση του ιταλικού φασισμού την 28η Οκτωβρίου 1940 οφείλεται βέβαια, κατά κύριο λόγο, στον πατριωτισμό και το αίσθημα της άδικης επίθεσης την ημέρα εκείνη, αλλά και στην ψυχική προετοιμασία την οποίαν είχε επιτύχει ο Ι. Μεταξάς με τους χειρισμούς του, που εμπόδισαν να εκραγεί πρόωρα η οργή των Ελλήνων από τις συνεχείς ιταλικές προκλήσεις με αποκορύφωμα την τη βύθιση στην Τήνο του καταδρομικού Έλλη την και την συσσώρευσαν για να εκδηλωθεί με κατάλληλο τρόπο την κατάλληλη στιγμή.
Η στιγμή αυτή που βαπτίσθηκε με μόνο μια λέξη «ΟΧΙ» ήταν η επισφράγιση μιας πολιτικής, την οποία το καθεστώς είχε συστηματικά ακολουθήσει κατά την διάρκεια της τετραετίας( 1936-1940), και η τιμή ανήκει στον ελληνικό λαό, και στον κ. Μεταξά......Και η μεν αμφισβήτηση της συμβολής του κ. Μεταξά στην αποφασιστική στάση της Ελλάδος τον Οκτώβριο του 40, παρά τον παραλογισμό της, ήταν ανεκτή ως αντιπολίτευση στην δικτατορία. Η καθύβριση όμως της προσωπικότητάς του και οι πανηγυρισμοί για τον θάνατό του, έδειχναν πρωτόγονο φανατισμό και έλλειψη του μέτρου που πρέπει να διακρίνει όσους θέλουν να λέγονται άνθρωποι πολιτισμένοι».
Σελ. 169. «Η απώλεια του Μεταξά υπήρξε μεγάλο πλήγμα τόσο για την ισχυρή του διοίκηση όσο και γιατί ως εξαίρετος επιτελικός εθεωρείτο και ο ιθύνων νους σε στρατιωτικές αποφάσεις που επηρέαζαν την πορεία των επιχειρήσεων . Θλίψη και απώλεια ηθικού ήταν τα πρώτα συμπτώματα στο λαό και στις ένοπλες δυνάμεις. Και οι δύο πίστευαν στις ικανότητες του να διευθύνει έναν τόσο δυσχερή αγώνα τόσο στο διπλωματικό πεδίο όσο και στο πεδίο της μάχης».
Π. Ε. Κώνστας. Αντιναύαρχος.
Η Ελλάς δεκαετίας 1940-1950. Αθήνα 1955.
Σελ. 17. «Ανευ της αποκαταστάσεως της βασιλείας εν Ελλάδι δεν θα ήτο δυνατή η χάραξις σταθεράς εξωτερικής πολιτικής και η επιβολή ισχυράς κυβερνήσεως, η οποία θα προετοίμαζε την Έλλάδα, ψυχολογικώς και στρατιωτικώς προς τον επερχόμενον πόλεμον. Μόλις ο Μεταξάς εγκαθιστά την δικτατορίαν του, στρέφει αμέριστον την προσοχήν του προς τας ενόπλους δυνάμεις. Κατά τα τέλη Οκτωβρίου (1936), παρίσταται κατά την συνεδρίασιν του Ανωτάτου Ναυτικού Συμβουλίου προς μελέτην του Ναυτικού προγράμματος, όπου δράττεται της ευκαιρίας δια να δηλώσει επισήμως τα ακόλουθα. «Αυτό που θα σας είπω, δεν θα το ανακοινώσητε εις κανένα. Προβλέπω πόλεμον μεταξύ αγγλικού και γερμανικού συγκροτήματος. Πόλεμον πολύ χειρότερον από τον προηγούμενον . Εις τον πόλεμον αυτόν θα κάμω ότι μπορώ δια να μην εμπλακεί η Ελλάς, αλλά τούτο δυστυχώς θα είναι αδύνατον. Είναι περιττόν να σας είπω ακόμη ότι η θέσεις μας εις την σύρραξιν αυτήν θα είναι παρά το πλευρόν της Αγγλίας».
Αλέξανδρος Ε. Σακελλαρίου Υποναύαρχος. Αρχηγός Γενικού Επιτελείου Ναυτικού.
Η θέσις της Ελλάδος εις τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον. Cosmos Greek American Printing Company New York.USA 1944.
Σελ.111. «Παρόλα τα ελαττώματά του Μεταξά, παρά την απολυταρχική διακυβέρνησι της χώρας στα τεσσεράμισυ χρόνια της δικτατορίας του, έχω την πεποίθησι ότι η ιστορία θα αναγράψει ότι ήτο η ισχυροτέρα διάνοια της εποχής του. Ήτο καμωμένος από την στόφα εκείνων που η φύσις τους έταξε να διοικούν τους συνανθρώπους των. Με την γερή του μόρφωσι, και με την μεγάλη του ταχύτητα αντιλήψεως, όταν παρέλαβε την εξουσίαν ήταν ώριμος από πάσης απόψεως και πραγματικά ήξερε τι ήθελε. Γι' αυτό και κατηύθυνε την εξωτερική πολιτική της χώρας μας σταθερώς προς τον δρόμον που εξυπηρετούσε τα εθνικά συμφέροντα. Γι αυτό και κατόρθωσε να έχει ολόκληρον τον λαόν σύμφωνον να αντιμετωπίσει μαζί του την σκληροτέραν εθνικήν δοκιμασίαν. Και ήταν ο ίδιος ο Μεταξάς δημιουργός της τύχης που τον έφερε Αρχηγόν του Έθνους όταν το Έθνος εν εξάρσει έπαιζε τον κοσμοιστορικόν του ρόλον».
Χρήστος Χατζηιωσήφ. Ιστορικός
Ιστορία της Ελλάδος του 20ου αιώνα. Όψεις πολιτικής και οικονομικής ιστορίας1900-1940 -
Σ.σ.333-334. «Όπως και στην πολιτική έτσι και στην οικονομία η δικτατορία του Μεταξά ήρθε να δώσει μία προσωρινή λύση στα αδιέξοδα του ελληνικού οικονομικού συστήματος
...Η δεύτερη διαφορά της οικονομικής πολιτικής της δικτατορίας από εκείνη των προηγουμένων κυβερνήσεων ήταν η μεγαλύτερη έμφαση που δόθηκε στην βιομηχανία στο πλαίσιο της επιδίωξης της οικονομικής αυτάρκειας. Ο κλάδος στον οποίον η δικτατορία καινοτόμησε ήταν η ανάπτυξη της σιδηρουργίας....
...Παρόλη την διστακτικότητα του το καθεστώς της 4ης Αυγούστου δεν σταμάτησε τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση και στις παραμονές της ιταλικής επίθεσης εναντίον της Ελλάδος έκανε σημαντικά βήματα στην κατεύθυνση της υλοποίησης των βιομηχανικών σχεδίων. Εκτός από την σύμβασή της Cooper το 1940 το καθεστώς ανέθεσε την μελέτη των κοιτασμάτων της Πτολεμαίδος στον γερμανό καθηγητή ορυκτολογίας Kegel και έκανε τις προκαταρκτικές ενέργειες για την εκμετάλλευση του λιγνίτη από κρατική εταιρεία, ενώ, τέλος ίδρυσε τα ναυπηγεία στο Σκαραμαγκά....Παράλληλα, ιδιώτες άρχισαν για πρώτη φορά στην Eλλάδα την παραγωγή χάλυβα με ηλεκτρικούς κλιβάνους. Ο χάλυβας αυτός μετατρεπόταν σε χαλυβδόφυλλα και σιδερόβεργες».
Δημήτρης Κιτσίκης. Καθηγητής Ιστορίας Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Οτάβας.
Η Ελλάς της 4ης Αυγούστου και οι μεγάλες δυνάμεις.
Σελ.39. «Να επιδοκιμάσωμε ή να καταδικάσωμε τον Μεταξά αναλόγως του αν τον θεωρούμε αγγλόφιλο ή γερμανόφιλο, είναι συλλογισμός που βασίζεται σε νοοτροπία Μεγάλης Δυνάμεως. Μία ηθική κρίσις του είδους αυτού μπορεί να διαστρέψει εντελώς την ιστορική κατανόησι. Αλλά αν οπωσδήποτε θέλωμε να «κρίνωμε» τον Μεταξά, μου φαίνεται ότι θα ημπορούσαμε να το πράξωμε, επιχειρούντες να προσδιορίσωμεν αν ήταν ή όχι φιλλέλην».
Λόυντ Τζώρτζ. Πρόεδρος του British Council.
Ημερολόγιο.1939. Εισαγωγή Ουίνστων Τσώρτσιλ.
Μετά από επίσκεψη στην Αθήνα 5.3. 1939 «Ουδέποτε αντιμετώπισα κατάστασιν της οποίας η στάθμισις ήτο δυσχερεστέρα και το μόνον που ελπίζω είναι να έχω φθάσει εις ορθά συμπεράσματα. Επί του εκπολιτιστικού τομέως νομίζω να έχω εργασθή καλώς, διότι επέτυχον όπως ο Μεταξάς συναινέση εις την σύναψιν μορφωτικής συμφωνίας μετά της Αγγλίας. Αμφιβάλλω κατά πόσον οι Γερμανοί ή οι Ιταλοί θα είναι τόσον ευχαριστημένοι όσον εγώ, αλλά αυτό δεν με αφορά. Επιπλέον, επέτυχα όπως ο Μεταξάς αναθέση την αθλητικήν εκπαίδευσιν της Νεολαίας του Ε.Ο.Ν εις χείρας μας».
Εμμανουέλε Γκράτσι. Πρεσβευτής της Ιταλίας στην Αθήνα 19/4/1939-28/10/1940)
Η Αρχή του τέλους. ΕΣΤΙΑ 1980,
Σελ 32. «Η εμφάνιση του Έλληνα δικτάτορα δεν είχε απολύτως τίποτε το δικτατορικό και το στρατιωτικό. Βλέποντας τον μικρόσωμο μάλλον παχύ, ντυμένο πάντοτε πολιτικά, ακόμα και στις πιο επίσημες τελετές, χωρίς θεατρινισμούς, με ένα καλοκάγαθο χαμόγελο καλού οικογενειάρχη και με μάτια που έλαμπαν πίσω από τα ασημένια του γυαλιά και που υγραίνοντο συχνά, γιατί ήταν πολύ ευσυγκίνητος, κανείς δεν θα έλεγε ποτέ ότι ο άνθρωπος αυτός με την ήπια και ταπεινή εμφάνιση ήταν όχι μόνο ένας γενναίος στρατιώτης αλλά και ένας άνθρωπος προικισμένος με ισχυρά θέληση και ικανός να διατηρήσει τον απόλυτο έλεγχο μιας εξαιρετικά δύσκολης καταστάσεως. Η ομιλία του και η έκφρασή του προσώπου του ενέπνεαν μια εξαιρετική ειλικρίνεια για την ειλικρίνια δε αυτή, τόσο σπάνια στους πολιτικούς άνδρες, δεν μου έδωσε ποτέ αφορμή να αμφιβάλλω. .....Είμαι βέβαιος ότι αντίθετα με άλλους δικτάτορες ο Μεταξάς δεν ανέλαβε την Κυβέρνηση ούτε ανέστειλε τις συνταγματικές ελευθερίες από καθαρό πάθος για εξουσία αλλά από ακλόνητη και ειλικρινή πεποίθηση ότι με αυτό τον τρόπο θα ωφελήσει τη χώρα του και θα θέσει τέρμα στις βίαιες εσωτερικές ταραχές που χαρακτήρισαν πάντοτε την ελληνική πολιτική ζωή και που ήσαν ιδιαίτερα έντονες τα μεταπολεμικά χρόνια».
Sir Michael Palairet Σερ Μάικελ Πάλαιρετ. Πρεσβευτής της Μ. Βρετανίας στην Αθήνα.
Eγγραφο προς το Φόρειν Οφις.
«Η πολιτική του στρατηγού Μεταξά έχει δικαιωθεί πλήρως. Ενώ επιμελώς απέφυγε να προκαλέσει οιονδήποτε διοργάνωσε αθορύβως την άμυνα του με αποτέλεσμα ότι όταν βρέθηκε αντιμέτωπος του ιταλικού τελεσίγραφου ακόμη σε μίαν απροσδόκητη στιγμή, ήταν σε θέση να προβάλει επαρκή αντίσταση στη βόρειο μεθόριό του».
Sir Reginald Leeper.Πρεσβευτής Μεγάλης Βρετανίας στην Αθήνα 1943.
When Greek meets Greek. (Π. Βατικιώτης.Μία πολιτική Βιογραφία του Ιωάννη Μεταξά).
« Η Ελλάδα γνώρισε πολλές δικτατορίες πριν αναλάβει ο Μεταξάς την εξουσία και καταργήσει την Βουλή, και θα ήταν λάθος να φανταστεί κανείς ότι το καθεστώς του Μεταξά προκάλεσε σε όλη τη χώρα την έντονη εχθρότητα για την οποίαν προσπάθησαν να σας πείσουν οι Έλληνες πολιτικοί. Ο Μεταξάς δεν επέδειξε καθόλου υπομονή με τους Έλληνες πολιτικούς και εκτόπισε τους περισσότερους από τους πιο προβεβλημένους, από αυτούς σε νησιά του Αιγαίου, όπου η πιό σοβαρή του ταλαιπωρία ήταν ότι είχαν απομακρυνθεί από το παιγνίδι της πολιτικής, τον βασιλιά των σπορ στην Ελλάδα. ...Παρόλα αυτά, ας μην ξεχνάμε ότι ο Μεταξάς ήταν αυτός που είπε όχι στον Μουσολίνι, αυτός που όχι μόνο έβαλε τους Έλληνες στον πόλεμο άλλα είχε ήδη μετατρέψει τον στρατό στη δύναμη που κατάφερε να κατατροπώσει τους Ίταλούς και αυτός που με την εκπληκτική στρατιωτική του ευφυία, χάραξε την στρατηγική της όλης εκστρατείας. Όταν ακολούθησα την ταραχώδη πορεία της ελληνικής πολιτικής για τρία χρόνια δεν μου φάνηκε τόσο περίεργο ότι ο βασιλιάς Γεώργιος είχε παραχωρήσει στον Μεταξά πλήρη ελευθερία κινήσεων το 1939»
Antony Eden the Rt. Hon the Earl of Avon. Υπουργός Εξωτερικών Μ. Βρεταννίας.
The Eden memoirs. Cassel & Company Ltd.1965.1941
Page.188.A heavy day, during a great part of which I was afflicted by a most unpleasant headache. News of Metaxas' death, a heavy blow. A small country like Greece cannot be expected to produce two such men in a generation, and the political field is sparse....General Metaxas had prepared his country for the war he believed inevitable, an led it with a remarkable discrimination and courage....
Σερ Άντονυ Ηντεν. Υπουργός Εξωτερικών
Ο Μεταξάς πέθανε, σκληρό πλήγμα. Μία μικρή χώρα όπως η Ελλάς δεν δύναται να αναδείξη δύο άνδρες της ολκής αυτής εντός της ίδιας γενεάς και πολιτικός χώρος είναι αραιοκατοικημένος. Ο Στρατηγός Μεταξάς ετοίμασε τη χώρα του για τον πόλεμο που πίστευε αναπόφευκτο και τον οδήγησε με μία αξιομνημόνευτη διορατικότητα και γενναιότητα»
Ζωρζ Καστελάν. Καθηγητής στο Εθνικό Ινστιτούτο Γλωσσών και Πολιτισμών της Ανατολής. Η ιστορία τ ων Βαλκανίων.
Σελ. 593. «Η Ελλάδα του 1940 ήταν συνεπώς μια φτωχή χώρα. Οι κάτοικοί της κατατάσσονταν ανάμεσα στους τελευταίους ερχόμενοι ακριβώς πριν απ τους Πορτογάλους και τους |Αλβανούς, στο θέμα της διατροφής τους. 2400 θερμίδες κατά κεφαλήν ημερησίως, το ένα τέταρτο της κατανάλωσης κρέατος των αμερικάνων . αυτή η χώρα, η τόσο υπερήφανη για το ένδοξο παρελθόν της, ανήκε στην ομάδα των χωρών με τα πιο υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού στην Ευρώπη: 41% το 1928 και 58 % για τις γυναίκες, ποσοστό που έπεσε στο 27 % το 1940 μετά τις προσπάθειες που έγιναν στον τομέα αυτό επί δικτατορίας Μεταξά».
John Bitzes. Phd. University of Nebraska
Greece in World War II until April 1941. Sun flower University Press. Kansas 1982.
«Although Metaxas was the organizer and largely the director of the Greek victories in Albania, not one street in the whole country bears his name and not one bust of him exists. Yet " strange thing about it is, that no one doubts the capability, great value, and patriotism of John Metaxas". My experiences and research since 1976 have served to confirm the general (Margaritis) observations
Τζων Μπίτζες. Καθηγητής Πανεπιστήμιο Νεμπράσκας.
«Παρόλο που ο Μεταξάς ήταν ο οργανωτής και γενικά ο διευθυντής των ελληνικών νικών στην Αλβανία, ούτε ένας δρόμος σε όλη την χώρα φέρει το όνομά του και ούτε μία προτομή δική του υπάρχει. Παρόλα είναι παράξενο ότι κανείς δεν αμφισβητεί την ικανότητα του, την μεγάλη του αξία και τον πατριωτισμό του Ιωάννη Μεταξά. Η εμπειρία μου και η έρευνα μου από το 1976 επιβεβαιώνουν αυτές τις γενικές παρατηρήσεις».
CN. Hadjipateras M.S. Fafalios
Greece 1940-1941. Eywitnessed. 1995
P.114 An Englishman in Chania
« I found myself in the section sent to Crete at the end of December 1940.
My first impressions were unfavourable. We were under canvas in an olive grove beside the main Chania -Suda road and it rained incessantly our encampment became a morass, and we were wet and miserable.
The sudden death of the Prime Minister, General Metaxas, chose heroic rejection of the Italian ultimatum on the 28th October 1940 brought Greece into the second World War as Britain's only ally at that time caused consternation in Chania. I have never before or since that date, seen people crying openly in the streets, and this was the more remarkable in, of all places, Chania the birthplace of Venizelos, whose followers professed then as their successors still do hatred for the right wing in general and dictators on particular»
«...O ξαφνικός θάνατος του Πρωθυπουργού Ιωάννη Μεταξά, του οποίου η ηρωική απόρριψη του ιταλικού τελεσίγραφου την 28η Οκτωβρίου έβαλε την Ελλάδα στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ως μόνο σύμμαχο της Αγγλίας, γέμισε με δέος τα Χανιά. Ποτέ πριν ή έκτοτε δεν έχω ξαναδεί κόσμο να κλαίει στους δρόμους και αυτό γίνεται ακόμα πιο αξιοσημείωτο γιατί συνέβαινε ακριβώς στα Χανιά, τον τόπο γέννησης του Ε. Βενιζέλου, του οποίου οι οπαδοί, ως διάδοχοι του δεν έιχαν μίσος για την δεξιά γενικά και δικτάτορες ειδικά».
Κωνσταντίνος Σαράντης. Con. Sarandis Lawer. D.Phil.St. Edmund Hall, Oxford
Metaxas ideology & character
Aspects of Greece 1936-1940 The Metaxas Dictatorship.
Edited by Robin Higham and Thanos Veremis. Eliamep.Vryonis Center. 1993
Ο Μεταξάς και η εποχή του. Εκδόσεις Ευρασία 2009.
Σελ. 71 «Τελικά όμως, ποιό θα μπορούσε να θεωρηθεί ως το κυρίαρχο στοιχείο της διακυβέρνησης του Μεταξά. Ο ίδιος ο δικτάτορας - πάλι στις τελευταίες σημειώσεις του-δηλώνει ότι μετά την 4η Αυγούστου 1936 η Ελλάδα έγινε ένα Κράτος αντικομουνιστικό, Κράτος αντικοινοβουλευτικό, Κράτος ολοκληρωτικό «χωρίς κόμμα ιδιαίτερο να κυβερνά». Αν αυτή ήταν η αντίληψη και η πρόθεση του Μεταξά για το καθεστώς, είναι επίσης μια πολύ σωστή περιγραφή του. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά του παραπέμπουν όχι τόσο σε ένα φασιστικό κράτος, όσο σε μία νέα δεξιά του Μεσοπολέμου σε αντιπαραβολή με τη συντηρητική παλαιοκομματική κοινοβουλευτική Παλαιά Δεξιά Φαίνεται μάλιστα ότι η διακυβέρνηση του Μεταξά θα πρέπει ίσως να θεωρηθεί ως μία πατερναλιστική, καλοπροαίρετη δικτατορία αυτής της Νέας Δεξιάς που ποτέ δεν έφτασε στο στάδιο του Φασισμού....»
Σελ. 59. «Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του ο Μεταξάς αντιμετώπισε το λαό με παρόμοιο τρόπο (πατερναλιστικό) αν και βέβαια σε ευρύτερη κλίμακα. Το γεγονός ότι εκείνη την εποχή ήταν ήδη μεγάλος σε ηλικία, καθιστούσε πιο εύκολο το να θεωρεί ο ίδιος τον εαυτόν του, και οι άλλοι να τον αποδέχονται, σαν ένα στοργικό «πατέρα». Πράγματι ο πατερναλισμός του έμελλε να χαρακτηρίσει ολόκληρη την διακυβέρνηση του και το καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Στραμμένος κυρίως στις ασθενέστερες τάξεις και φυσικά προς τους νέους, ο πατερναλισμός του συνοψίζεται στη σημείωση στο ημερολόγιό του «χαρά μου είναι οι φτωχοί και τα παιδιά» και διαφαίνεται τόσο σε άλλες παρόμοιες καταχωρήσεις στις σελίδες του ημερολογίου του όσο και στους λόγους του. Οι τελευταίοι ήταν γραμμένοι συνήθως σε ένα ήπιο πατρικό τόνο και ταίριαζαν περισσότερο σε ένα ηλικιωμένο, καλοκάγαθο σύμβουλο παρά σε ένα δικτάτορα που ήθελε να κινητοποιήσει το έθνος. Συχνά απευθυνόταν στους εργάτες και τους αποκαλούσε «παιδιά μου». Κυρίως όμως στην Ε.Ο.Ν ήταν που βρήκε διέξοδο για να εκφράσει τα συναισθήματά του, επειδή η οργάνωση αυτή συνδύαζε τα στοιχεία της νεότητος και της λαικής καταγωγής των περισσοτέρων μελλών της. Όλα τα όνειρα και οι προσδοκίες για την Νεολαία της χώρας προσωποποιούνταν στην Εθνική Οργάνωση Νεολαίας, την ΕΟΝ».
Έκθεσις Πρεσβευτού Μάικλ Πάλαιρετ προς τον κ. Ήντεν.
«Ο θάνατος του Ι. Μεταξά» ελήφθη την 6η Μαρτίου.
«Ο θάνατος του Ιωάννη Μεταξά την 29η Ιανουαρίου, εις ηλικία 72 ετών, κλείει
Ένα ένδοξο κεφάλαιον εις την Ιστορίαν της Ελλάδος. Έχομεν κάθε λόγο να ελπίζωμεν και να πιστεύωμεν ότι τα επόμενα κεφάλαια θα είναι εξ ίσου ένδοξα και θα οδηγήσουν εις νικηφόρον τέρμα, αλλά ουδέν μελλοντικόν γεγονός θα δυνηθή ποτέ να αμυρώσει την τιμήν η οποία οφείλεται εις τον Στρατηγόν Μεταξάν, δια την σοφίαν και την σωφροσύνην με τας οποίας προετοιμάσθη δια τον κίνδυνον, δια το θάρρος με το οποίον τον αντιμετώπισε κατά τας πρωινάς ώρας της 28ης Οκτωβρίου 1940, και δια την επιδεξιότητα και επιμονή με τας οποίας εχειρίσθη το εκπληκτικόν θάρρος και την ορμητικότητα των ελληνικών στρατευμάτων, δια να απωθήσει και κατανικήσει τον εισβολέα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ιστορικοί του μέλλοντος θα τον τοποθετήσουν μεταξύ των μεγάλων ανδρών της Ελλάδος και ακόμη της Ευρώπης, αφού αι πράξεις του και η προσωπικότης του καιρίως επηρέασαν την πορείαν του πολέμου. Από την στιγμή της αφίξεώς μου εις την Ελλάδα τον Ιούνιο του 1939 ήμην πεπεισμένος περί της ειλικρίνειας του Στρατηγού Μεταξά, εις έκφρασιν της καλής θελήσεώς του και της φιλικότητος του έναντι της Μ. Βρετανίας και όταν εξερράγη ο πόλεμος, τον Σεπτέμβριο του έτους εκείνου, κατέστησεν αμέσως φανερόν εις εμέ, όχι μόνον ότι αι συμπάθειά του ήσαν εξ' ολοκλήρου με ημάς, αλλά και ότι εγνώριζεν ότι τα συμφέροντά και αυτή η ύπαρξις της Ελλάδος, ως ανεξαρτήτου κράτους, ήσαν συνδεμένα με την νίκην μας. Εν μέσω των δυσκολιών που του είχαν επιβληθή λόγω της ουδετερότητος της Ελλάδος κατά το πρώτον έτος του πολέμου, ουδέποτε αμφεταλαντεύτηκε εις την πεποίθησιν αυτήν. Και όταν ήρθε η στιγμή να την θέσει εις εφαρμογήν , ουδ' επί στιγμήν εδίστασε. Απέρριψε το τελεσίγραφον του Ιταλού πρέσβεως χωρίς καν να συμβουλευθεί τον Βασιλέα η την Κυβέρνησιν και η πρώτη του ενέργεια μετά την αναχώρησιν του Γκράτσι, εκ της οικίας του ήταν να ζητήσει την βοήθειάν μας».
Στρατιωτικούς Αξιωματούχους, Ανθρώπους του Πνεύματος και των Τεχνών.
Μαρίκα Κοτοπούλη. Ηθοποιός
«Το μεγάλο πνεύμα του Ιωάννη Μεταξά δεν άφισε καμμία πτυχή Ελληνικής ζωής χωρίς να ρίξει επάνω της το στοργικό και δημιουργικό φώς του».
Μανώλης Καλομοίρης. Μουσικοσυνθέτης.
«Η νέα ελληνική τέχνη, σε όλες της τις μορφές βρήκε την πιο στοργική φροντίδα όχι μόνο από τον δυνατό Κυβερνήτη, αλλά και από τον άνθρωπο τον ασύγκριτο σε πραότητα και αγάπη, που την φανέρωνε σε κάθε εργάτη σε κάθε αγωνιστή της τέχνης της Ελληνικής».
Πέτρος Χάρης. Λογοτέχνης. Εκδότης Νέα Εστία.
«Ο Ιωάννης Μεταξάς έκαμε λαική πολιτική και λαική νομοθεσία που δεν την είχε δώσει στον εργάτη τόσο ριζοσπαστική και τόσο συγχρονισμένη, κανένας άλλος αστός πρωθυπουργός».
Μ. Καραγάτσης. Λογοτέχνης.
«Ο Ιωάννης Μεταξάς ήταν ο πρώτος πραγματικά δημοτικιστής πρωθυπουργός, που πίστευε και που μεταχειριζόταν την δημοτική».
Θ. Ν. Συναδινός. Δημοσιογράφος. Εκδότης. Λογοτέχνης.
«Ο Ιωάννης Μεταξάς μας θύμισε κάτι που το είχαμε λησμονήσει: Πως πρέπει να είμαστε αληθινοί κι' όταν μιλάμε, κι όταν γράφουμε, κι όταν δουλεύουμε, κι όταν δημιουργούμε, κι όταν πολεμάμε. Οφείλουμε να του είμαστε ευγνώμονες».
Αποσπάσματα από δημοσιεύματα
Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Καθ. Πανεπιστημίου. Λόγιος. Πρωθυπουργός 1967.
Τα Χρόνια του Μεγάλου Πολέμου.
«Πρέπει να είμεθα χωρίς άλλο ευγνώμονες στον Ιωάννη Μεταξά διότι είπε ολομόναχος εις το σκοτάδι της νυκτός το μέγα ΟΧΙ . Λέγουν όσοι αντικρίζουν με εμπάθεια και αυτά τα γεγονότα της ιστορίας, ότι το ΟΧΙ δεν το είπε ο Μεταξάς , ότι το είπεν ο Ελληνικός λαός . Ναί το είπε ο Ελληνικός λαός αλλά αφού το είχε πεί ο Μεταξάς. Εάν έλεγε ο Μεταξάς ΝΑΙ , πως θα έλεγε ΟΧΙ ο Ελληνικός λαός που θα εξυπνούσε αργότερα; Θα το έλεγε βέβαια μέσα του και θα το εξεδήλωνε έμπρακτα όταν θα ωργάνωνε μυστικά την αντίστασίν του , αλλά η Αλβανική εποποιία δεν θα εγράφετο ποτέ. Ας είμαστε λοιπόν τίμιοι απέναντι της ιστορίας. Το μέγα ΟΧΙ είναι πράξις του Ι. Μεταξά».
Αλέξανδρος Παπάγος. Αρχιστράτηγος
Ο ελληνικός στρατός και η προς πόλεμον προπαρασκευή του 1923-1940.Σελ. 8-9.
«Ουδείς σκοπός και ουδεμία βάσις είχε τεθεί εις την στρατιωτικήν προπαρασκευήν της χώρας εκ μέρους των υπευθύνων πολιτικών μέχρι του έτους 1936 ...Αναλαβών την Αρχηγίαν του Γενικού Επιτελείου Στρατού από Αυγούστου 1936 εζήτησα να εύρω κάπου διατυπωμένον τον σκοπόν της μέχρι του έτους τούτου ακολουθηθείσης στρατιωτικής πολιτικής. Ουδαμού ανεύρον τι το σχετικόν. ....Προ του 1928 , ουδεμία μελέτη τοιαύτη υπάρχει ενώ εδαπανήθησαν δια τον πολεμικόν εφοδιασμόν από του έτους 1923, μέχρι του έτους τούτου, περί τα δύο δισεκατομμύρια δραχμών ....Το Ανώτατον Στρατιωτικόν Συμβούλιον , περί άλλα ασχολούμενον, ουδέν μέχρι του Δεκεμβρίου 1932 υπέδειξεν ή ανέφερεν».
Σελ. 18. «Μέχρι το 1935 το ζήτημα της οχυρώσεως ουδεμίαν είχε σημειώσει πρόοδον, ούτε είχεν, ως φαίνεται, απασχολήσει τους αρμοδίους και υπευθύνους, δια την αμυντικήν της χώρας οργάνωσιν, Στρατιωτικούς Αρχηγούς».
Σελ.20. «Το 1927 δια του νόμου 3406 *προεβλέφθη εφαρμογή ενός συστηματικού προγράμματος οδοποιίας καθ όλον το κράτος, εις ο περιελήφθησαν και αι κυριώτεραι οδοί στρατιωτικού ενδιαφέροντος εν Θράκη, Μακεδονία και Ηπείρω».
* Υπουργός Συγκοινωνίας το 1927 ήταν ο Ιωάννης Μεταξάς
Α.Γ. Σπανίδης. Ναύαρχος
Αναμνήσεις και μαρτυρίες. Εκδόσεις Παπαζήση 1985. (Κίνημα του Ναυτικού 1935).
Σελ.88. «Από την πρώτη στιγμή της εκδήλωσης του κινήματος, ο Πρωθυπουργός Π. Τσαλδάρης ανέθεσε την καταστολή του σε δύο πεπειραμένους ηγέτες . Τον Ιωάννη Μεταξά που εγκαταστάθηκε στο Υπουργείο Ναυτικών και τον Γ. Κονδύλη που παρέμεινε στο Υπουργείο Στρατιωτικών».
Σελ. 106. «Η ομοψυχία που έδειξε ο ελληνικός λαός στην αντιμετώπιση του ιταλικού φασισμού την 28η Οκτωβρίου 1940 οφείλεται βέβαια, κατά κύριο λόγο, στον πατριωτισμό και το αίσθημα της άδικης επίθεσης την ημέρα εκείνη, αλλά και στην ψυχική προετοιμασία την οποίαν είχε επιτύχει ο Ι. Μεταξάς με τους χειρισμούς του, που εμπόδισαν να εκραγεί πρόωρα η οργή των Ελλήνων από τις συνεχείς ιταλικές προκλήσεις με αποκορύφωμα την τη βύθιση στην Τήνο του καταδρομικού Έλλη την και την συσσώρευσαν για να εκδηλωθεί με κατάλληλο τρόπο την κατάλληλη στιγμή.
Η στιγμή αυτή που βαπτίσθηκε με μόνο μια λέξη «ΟΧΙ» ήταν η επισφράγιση μιας πολιτικής, την οποία το καθεστώς είχε συστηματικά ακολουθήσει κατά την διάρκεια της τετραετίας( 1936-1940), και η τιμή ανήκει στον ελληνικό λαό, και στον κ. Μεταξά......Και η μεν αμφισβήτηση της συμβολής του κ. Μεταξά στην αποφασιστική στάση της Ελλάδος τον Οκτώβριο του 40, παρά τον παραλογισμό της, ήταν ανεκτή ως αντιπολίτευση στην δικτατορία. Η καθύβριση όμως της προσωπικότητάς του και οι πανηγυρισμοί για τον θάνατό του, έδειχναν πρωτόγονο φανατισμό και έλλειψη του μέτρου που πρέπει να διακρίνει όσους θέλουν να λέγονται άνθρωποι πολιτισμένοι».
Σελ. 169. «Η απώλεια του Μεταξά υπήρξε μεγάλο πλήγμα τόσο για την ισχυρή του διοίκηση όσο και γιατί ως εξαίρετος επιτελικός εθεωρείτο και ο ιθύνων νους σε στρατιωτικές αποφάσεις που επηρέαζαν την πορεία των επιχειρήσεων . Θλίψη και απώλεια ηθικού ήταν τα πρώτα συμπτώματα στο λαό και στις ένοπλες δυνάμεις. Και οι δύο πίστευαν στις ικανότητες του να διευθύνει έναν τόσο δυσχερή αγώνα τόσο στο διπλωματικό πεδίο όσο και στο πεδίο της μάχης».
Π. Ε. Κώνστας. Αντιναύαρχος.
Η Ελλάς δεκαετίας 1940-1950. Αθήνα 1955.
Σελ. 17. «Ανευ της αποκαταστάσεως της βασιλείας εν Ελλάδι δεν θα ήτο δυνατή η χάραξις σταθεράς εξωτερικής πολιτικής και η επιβολή ισχυράς κυβερνήσεως, η οποία θα προετοίμαζε την Έλλάδα, ψυχολογικώς και στρατιωτικώς προς τον επερχόμενον πόλεμον. Μόλις ο Μεταξάς εγκαθιστά την δικτατορίαν του, στρέφει αμέριστον την προσοχήν του προς τας ενόπλους δυνάμεις. Κατά τα τέλη Οκτωβρίου (1936), παρίσταται κατά την συνεδρίασιν του Ανωτάτου Ναυτικού Συμβουλίου προς μελέτην του Ναυτικού προγράμματος, όπου δράττεται της ευκαιρίας δια να δηλώσει επισήμως τα ακόλουθα. «Αυτό που θα σας είπω, δεν θα το ανακοινώσητε εις κανένα. Προβλέπω πόλεμον μεταξύ αγγλικού και γερμανικού συγκροτήματος. Πόλεμον πολύ χειρότερον από τον προηγούμενον . Εις τον πόλεμον αυτόν θα κάμω ότι μπορώ δια να μην εμπλακεί η Ελλάς, αλλά τούτο δυστυχώς θα είναι αδύνατον. Είναι περιττόν να σας είπω ακόμη ότι η θέσεις μας εις την σύρραξιν αυτήν θα είναι παρά το πλευρόν της Αγγλίας».
Αλέξανδρος Ε. Σακελλαρίου Υποναύαρχος. Αρχηγός Γενικού Επιτελείου Ναυτικού.
Η θέσις της Ελλάδος εις τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον. Cosmos Greek American Printing Company New York.USA 1944.
Σελ.111. «Παρόλα τα ελαττώματά του Μεταξά, παρά την απολυταρχική διακυβέρνησι της χώρας στα τεσσεράμισυ χρόνια της δικτατορίας του, έχω την πεποίθησι ότι η ιστορία θα αναγράψει ότι ήτο η ισχυροτέρα διάνοια της εποχής του. Ήτο καμωμένος από την στόφα εκείνων που η φύσις τους έταξε να διοικούν τους συνανθρώπους των. Με την γερή του μόρφωσι, και με την μεγάλη του ταχύτητα αντιλήψεως, όταν παρέλαβε την εξουσίαν ήταν ώριμος από πάσης απόψεως και πραγματικά ήξερε τι ήθελε. Γι' αυτό και κατηύθυνε την εξωτερική πολιτική της χώρας μας σταθερώς προς τον δρόμον που εξυπηρετούσε τα εθνικά συμφέροντα. Γι αυτό και κατόρθωσε να έχει ολόκληρον τον λαόν σύμφωνον να αντιμετωπίσει μαζί του την σκληροτέραν εθνικήν δοκιμασίαν. Και ήταν ο ίδιος ο Μεταξάς δημιουργός της τύχης που τον έφερε Αρχηγόν του Έθνους όταν το Έθνος εν εξάρσει έπαιζε τον κοσμοιστορικόν του ρόλον».
Χρήστος Χατζηιωσήφ. Ιστορικός
Ιστορία της Ελλάδος του 20ου αιώνα. Όψεις πολιτικής και οικονομικής ιστορίας1900-1940 -
Σ.σ.333-334. «Όπως και στην πολιτική έτσι και στην οικονομία η δικτατορία του Μεταξά ήρθε να δώσει μία προσωρινή λύση στα αδιέξοδα του ελληνικού οικονομικού συστήματος
...Η δεύτερη διαφορά της οικονομικής πολιτικής της δικτατορίας από εκείνη των προηγουμένων κυβερνήσεων ήταν η μεγαλύτερη έμφαση που δόθηκε στην βιομηχανία στο πλαίσιο της επιδίωξης της οικονομικής αυτάρκειας. Ο κλάδος στον οποίον η δικτατορία καινοτόμησε ήταν η ανάπτυξη της σιδηρουργίας....
...Παρόλη την διστακτικότητα του το καθεστώς της 4ης Αυγούστου δεν σταμάτησε τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση και στις παραμονές της ιταλικής επίθεσης εναντίον της Ελλάδος έκανε σημαντικά βήματα στην κατεύθυνση της υλοποίησης των βιομηχανικών σχεδίων. Εκτός από την σύμβασή της Cooper το 1940 το καθεστώς ανέθεσε την μελέτη των κοιτασμάτων της Πτολεμαίδος στον γερμανό καθηγητή ορυκτολογίας Kegel και έκανε τις προκαταρκτικές ενέργειες για την εκμετάλλευση του λιγνίτη από κρατική εταιρεία, ενώ, τέλος ίδρυσε τα ναυπηγεία στο Σκαραμαγκά....Παράλληλα, ιδιώτες άρχισαν για πρώτη φορά στην Eλλάδα την παραγωγή χάλυβα με ηλεκτρικούς κλιβάνους. Ο χάλυβας αυτός μετατρεπόταν σε χαλυβδόφυλλα και σιδερόβεργες».
Δημήτρης Κιτσίκης. Καθηγητής Ιστορίας Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Οτάβας.
Η Ελλάς της 4ης Αυγούστου και οι μεγάλες δυνάμεις.
Σελ.39. «Να επιδοκιμάσωμε ή να καταδικάσωμε τον Μεταξά αναλόγως του αν τον θεωρούμε αγγλόφιλο ή γερμανόφιλο, είναι συλλογισμός που βασίζεται σε νοοτροπία Μεγάλης Δυνάμεως. Μία ηθική κρίσις του είδους αυτού μπορεί να διαστρέψει εντελώς την ιστορική κατανόησι. Αλλά αν οπωσδήποτε θέλωμε να «κρίνωμε» τον Μεταξά, μου φαίνεται ότι θα ημπορούσαμε να το πράξωμε, επιχειρούντες να προσδιορίσωμεν αν ήταν ή όχι φιλλέλην».
Λόυντ Τζώρτζ. Πρόεδρος του British Council.
Ημερολόγιο.1939. Εισαγωγή Ουίνστων Τσώρτσιλ.
Μετά από επίσκεψη στην Αθήνα 5.3. 1939 «Ουδέποτε αντιμετώπισα κατάστασιν της οποίας η στάθμισις ήτο δυσχερεστέρα και το μόνον που ελπίζω είναι να έχω φθάσει εις ορθά συμπεράσματα. Επί του εκπολιτιστικού τομέως νομίζω να έχω εργασθή καλώς, διότι επέτυχον όπως ο Μεταξάς συναινέση εις την σύναψιν μορφωτικής συμφωνίας μετά της Αγγλίας. Αμφιβάλλω κατά πόσον οι Γερμανοί ή οι Ιταλοί θα είναι τόσον ευχαριστημένοι όσον εγώ, αλλά αυτό δεν με αφορά. Επιπλέον, επέτυχα όπως ο Μεταξάς αναθέση την αθλητικήν εκπαίδευσιν της Νεολαίας του Ε.Ο.Ν εις χείρας μας».
Εμμανουέλε Γκράτσι. Πρεσβευτής της Ιταλίας στην Αθήνα 19/4/1939-28/10/1940)
Η Αρχή του τέλους. ΕΣΤΙΑ 1980,
Σελ 32. «Η εμφάνιση του Έλληνα δικτάτορα δεν είχε απολύτως τίποτε το δικτατορικό και το στρατιωτικό. Βλέποντας τον μικρόσωμο μάλλον παχύ, ντυμένο πάντοτε πολιτικά, ακόμα και στις πιο επίσημες τελετές, χωρίς θεατρινισμούς, με ένα καλοκάγαθο χαμόγελο καλού οικογενειάρχη και με μάτια που έλαμπαν πίσω από τα ασημένια του γυαλιά και που υγραίνοντο συχνά, γιατί ήταν πολύ ευσυγκίνητος, κανείς δεν θα έλεγε ποτέ ότι ο άνθρωπος αυτός με την ήπια και ταπεινή εμφάνιση ήταν όχι μόνο ένας γενναίος στρατιώτης αλλά και ένας άνθρωπος προικισμένος με ισχυρά θέληση και ικανός να διατηρήσει τον απόλυτο έλεγχο μιας εξαιρετικά δύσκολης καταστάσεως. Η ομιλία του και η έκφρασή του προσώπου του ενέπνεαν μια εξαιρετική ειλικρίνεια για την ειλικρίνια δε αυτή, τόσο σπάνια στους πολιτικούς άνδρες, δεν μου έδωσε ποτέ αφορμή να αμφιβάλλω. .....Είμαι βέβαιος ότι αντίθετα με άλλους δικτάτορες ο Μεταξάς δεν ανέλαβε την Κυβέρνηση ούτε ανέστειλε τις συνταγματικές ελευθερίες από καθαρό πάθος για εξουσία αλλά από ακλόνητη και ειλικρινή πεποίθηση ότι με αυτό τον τρόπο θα ωφελήσει τη χώρα του και θα θέσει τέρμα στις βίαιες εσωτερικές ταραχές που χαρακτήρισαν πάντοτε την ελληνική πολιτική ζωή και που ήσαν ιδιαίτερα έντονες τα μεταπολεμικά χρόνια».
Sir Michael Palairet Σερ Μάικελ Πάλαιρετ. Πρεσβευτής της Μ. Βρετανίας στην Αθήνα.
Eγγραφο προς το Φόρειν Οφις.
«Η πολιτική του στρατηγού Μεταξά έχει δικαιωθεί πλήρως. Ενώ επιμελώς απέφυγε να προκαλέσει οιονδήποτε διοργάνωσε αθορύβως την άμυνα του με αποτέλεσμα ότι όταν βρέθηκε αντιμέτωπος του ιταλικού τελεσίγραφου ακόμη σε μίαν απροσδόκητη στιγμή, ήταν σε θέση να προβάλει επαρκή αντίσταση στη βόρειο μεθόριό του».
Sir Reginald Leeper.Πρεσβευτής Μεγάλης Βρετανίας στην Αθήνα 1943.
When Greek meets Greek. (Π. Βατικιώτης.Μία πολιτική Βιογραφία του Ιωάννη Μεταξά).
« Η Ελλάδα γνώρισε πολλές δικτατορίες πριν αναλάβει ο Μεταξάς την εξουσία και καταργήσει την Βουλή, και θα ήταν λάθος να φανταστεί κανείς ότι το καθεστώς του Μεταξά προκάλεσε σε όλη τη χώρα την έντονη εχθρότητα για την οποίαν προσπάθησαν να σας πείσουν οι Έλληνες πολιτικοί. Ο Μεταξάς δεν επέδειξε καθόλου υπομονή με τους Έλληνες πολιτικούς και εκτόπισε τους περισσότερους από τους πιο προβεβλημένους, από αυτούς σε νησιά του Αιγαίου, όπου η πιό σοβαρή του ταλαιπωρία ήταν ότι είχαν απομακρυνθεί από το παιγνίδι της πολιτικής, τον βασιλιά των σπορ στην Ελλάδα. ...Παρόλα αυτά, ας μην ξεχνάμε ότι ο Μεταξάς ήταν αυτός που είπε όχι στον Μουσολίνι, αυτός που όχι μόνο έβαλε τους Έλληνες στον πόλεμο άλλα είχε ήδη μετατρέψει τον στρατό στη δύναμη που κατάφερε να κατατροπώσει τους Ίταλούς και αυτός που με την εκπληκτική στρατιωτική του ευφυία, χάραξε την στρατηγική της όλης εκστρατείας. Όταν ακολούθησα την ταραχώδη πορεία της ελληνικής πολιτικής για τρία χρόνια δεν μου φάνηκε τόσο περίεργο ότι ο βασιλιάς Γεώργιος είχε παραχωρήσει στον Μεταξά πλήρη ελευθερία κινήσεων το 1939»
Antony Eden the Rt. Hon the Earl of Avon. Υπουργός Εξωτερικών Μ. Βρεταννίας.
The Eden memoirs. Cassel & Company Ltd.1965.1941
Page.188.A heavy day, during a great part of which I was afflicted by a most unpleasant headache. News of Metaxas' death, a heavy blow. A small country like Greece cannot be expected to produce two such men in a generation, and the political field is sparse....General Metaxas had prepared his country for the war he believed inevitable, an led it with a remarkable discrimination and courage....
Σερ Άντονυ Ηντεν. Υπουργός Εξωτερικών
Ο Μεταξάς πέθανε, σκληρό πλήγμα. Μία μικρή χώρα όπως η Ελλάς δεν δύναται να αναδείξη δύο άνδρες της ολκής αυτής εντός της ίδιας γενεάς και πολιτικός χώρος είναι αραιοκατοικημένος. Ο Στρατηγός Μεταξάς ετοίμασε τη χώρα του για τον πόλεμο που πίστευε αναπόφευκτο και τον οδήγησε με μία αξιομνημόνευτη διορατικότητα και γενναιότητα»
Ζωρζ Καστελάν. Καθηγητής στο Εθνικό Ινστιτούτο Γλωσσών και Πολιτισμών της Ανατολής. Η ιστορία τ ων Βαλκανίων.
Σελ. 593. «Η Ελλάδα του 1940 ήταν συνεπώς μια φτωχή χώρα. Οι κάτοικοί της κατατάσσονταν ανάμεσα στους τελευταίους ερχόμενοι ακριβώς πριν απ τους Πορτογάλους και τους |Αλβανούς, στο θέμα της διατροφής τους. 2400 θερμίδες κατά κεφαλήν ημερησίως, το ένα τέταρτο της κατανάλωσης κρέατος των αμερικάνων . αυτή η χώρα, η τόσο υπερήφανη για το ένδοξο παρελθόν της, ανήκε στην ομάδα των χωρών με τα πιο υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού στην Ευρώπη: 41% το 1928 και 58 % για τις γυναίκες, ποσοστό που έπεσε στο 27 % το 1940 μετά τις προσπάθειες που έγιναν στον τομέα αυτό επί δικτατορίας Μεταξά».
John Bitzes. Phd. University of Nebraska
Greece in World War II until April 1941. Sun flower University Press. Kansas 1982.
«Although Metaxas was the organizer and largely the director of the Greek victories in Albania, not one street in the whole country bears his name and not one bust of him exists. Yet " strange thing about it is, that no one doubts the capability, great value, and patriotism of John Metaxas". My experiences and research since 1976 have served to confirm the general (Margaritis) observations
Τζων Μπίτζες. Καθηγητής Πανεπιστήμιο Νεμπράσκας.
«Παρόλο που ο Μεταξάς ήταν ο οργανωτής και γενικά ο διευθυντής των ελληνικών νικών στην Αλβανία, ούτε ένας δρόμος σε όλη την χώρα φέρει το όνομά του και ούτε μία προτομή δική του υπάρχει. Παρόλα είναι παράξενο ότι κανείς δεν αμφισβητεί την ικανότητα του, την μεγάλη του αξία και τον πατριωτισμό του Ιωάννη Μεταξά. Η εμπειρία μου και η έρευνα μου από το 1976 επιβεβαιώνουν αυτές τις γενικές παρατηρήσεις».
CN. Hadjipateras M.S. Fafalios
Greece 1940-1941. Eywitnessed. 1995
P.114 An Englishman in Chania
« I found myself in the section sent to Crete at the end of December 1940.
My first impressions were unfavourable. We were under canvas in an olive grove beside the main Chania -Suda road and it rained incessantly our encampment became a morass, and we were wet and miserable.
The sudden death of the Prime Minister, General Metaxas, chose heroic rejection of the Italian ultimatum on the 28th October 1940 brought Greece into the second World War as Britain's only ally at that time caused consternation in Chania. I have never before or since that date, seen people crying openly in the streets, and this was the more remarkable in, of all places, Chania the birthplace of Venizelos, whose followers professed then as their successors still do hatred for the right wing in general and dictators on particular»
«...O ξαφνικός θάνατος του Πρωθυπουργού Ιωάννη Μεταξά, του οποίου η ηρωική απόρριψη του ιταλικού τελεσίγραφου την 28η Οκτωβρίου έβαλε την Ελλάδα στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ως μόνο σύμμαχο της Αγγλίας, γέμισε με δέος τα Χανιά. Ποτέ πριν ή έκτοτε δεν έχω ξαναδεί κόσμο να κλαίει στους δρόμους και αυτό γίνεται ακόμα πιο αξιοσημείωτο γιατί συνέβαινε ακριβώς στα Χανιά, τον τόπο γέννησης του Ε. Βενιζέλου, του οποίου οι οπαδοί, ως διάδοχοι του δεν έιχαν μίσος για την δεξιά γενικά και δικτάτορες ειδικά».
Κωνσταντίνος Σαράντης. Con. Sarandis Lawer. D.Phil.St. Edmund Hall, Oxford
Metaxas ideology & character
Aspects of Greece 1936-1940 The Metaxas Dictatorship.
Edited by Robin Higham and Thanos Veremis. Eliamep.Vryonis Center. 1993
Ο Μεταξάς και η εποχή του. Εκδόσεις Ευρασία 2009.
Σελ. 71 «Τελικά όμως, ποιό θα μπορούσε να θεωρηθεί ως το κυρίαρχο στοιχείο της διακυβέρνησης του Μεταξά. Ο ίδιος ο δικτάτορας - πάλι στις τελευταίες σημειώσεις του-δηλώνει ότι μετά την 4η Αυγούστου 1936 η Ελλάδα έγινε ένα Κράτος αντικομουνιστικό, Κράτος αντικοινοβουλευτικό, Κράτος ολοκληρωτικό «χωρίς κόμμα ιδιαίτερο να κυβερνά». Αν αυτή ήταν η αντίληψη και η πρόθεση του Μεταξά για το καθεστώς, είναι επίσης μια πολύ σωστή περιγραφή του. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά του παραπέμπουν όχι τόσο σε ένα φασιστικό κράτος, όσο σε μία νέα δεξιά του Μεσοπολέμου σε αντιπαραβολή με τη συντηρητική παλαιοκομματική κοινοβουλευτική Παλαιά Δεξιά Φαίνεται μάλιστα ότι η διακυβέρνηση του Μεταξά θα πρέπει ίσως να θεωρηθεί ως μία πατερναλιστική, καλοπροαίρετη δικτατορία αυτής της Νέας Δεξιάς που ποτέ δεν έφτασε στο στάδιο του Φασισμού....»
Σελ. 59. «Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του ο Μεταξάς αντιμετώπισε το λαό με παρόμοιο τρόπο (πατερναλιστικό) αν και βέβαια σε ευρύτερη κλίμακα. Το γεγονός ότι εκείνη την εποχή ήταν ήδη μεγάλος σε ηλικία, καθιστούσε πιο εύκολο το να θεωρεί ο ίδιος τον εαυτόν του, και οι άλλοι να τον αποδέχονται, σαν ένα στοργικό «πατέρα». Πράγματι ο πατερναλισμός του έμελλε να χαρακτηρίσει ολόκληρη την διακυβέρνηση του και το καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Στραμμένος κυρίως στις ασθενέστερες τάξεις και φυσικά προς τους νέους, ο πατερναλισμός του συνοψίζεται στη σημείωση στο ημερολόγιό του «χαρά μου είναι οι φτωχοί και τα παιδιά» και διαφαίνεται τόσο σε άλλες παρόμοιες καταχωρήσεις στις σελίδες του ημερολογίου του όσο και στους λόγους του. Οι τελευταίοι ήταν γραμμένοι συνήθως σε ένα ήπιο πατρικό τόνο και ταίριαζαν περισσότερο σε ένα ηλικιωμένο, καλοκάγαθο σύμβουλο παρά σε ένα δικτάτορα που ήθελε να κινητοποιήσει το έθνος. Συχνά απευθυνόταν στους εργάτες και τους αποκαλούσε «παιδιά μου». Κυρίως όμως στην Ε.Ο.Ν ήταν που βρήκε διέξοδο για να εκφράσει τα συναισθήματά του, επειδή η οργάνωση αυτή συνδύαζε τα στοιχεία της νεότητος και της λαικής καταγωγής των περισσοτέρων μελλών της. Όλα τα όνειρα και οι προσδοκίες για την Νεολαία της χώρας προσωποποιούνταν στην Εθνική Οργάνωση Νεολαίας, την ΕΟΝ».
Έκθεσις Πρεσβευτού Μάικλ Πάλαιρετ προς τον κ. Ήντεν.
«Ο θάνατος του Ι. Μεταξά» ελήφθη την 6η Μαρτίου.
«Ο θάνατος του Ιωάννη Μεταξά την 29η Ιανουαρίου, εις ηλικία 72 ετών, κλείει
Ένα ένδοξο κεφάλαιον εις την Ιστορίαν της Ελλάδος. Έχομεν κάθε λόγο να ελπίζωμεν και να πιστεύωμεν ότι τα επόμενα κεφάλαια θα είναι εξ ίσου ένδοξα και θα οδηγήσουν εις νικηφόρον τέρμα, αλλά ουδέν μελλοντικόν γεγονός θα δυνηθή ποτέ να αμυρώσει την τιμήν η οποία οφείλεται εις τον Στρατηγόν Μεταξάν, δια την σοφίαν και την σωφροσύνην με τας οποίας προετοιμάσθη δια τον κίνδυνον, δια το θάρρος με το οποίον τον αντιμετώπισε κατά τας πρωινάς ώρας της 28ης Οκτωβρίου 1940, και δια την επιδεξιότητα και επιμονή με τας οποίας εχειρίσθη το εκπληκτικόν θάρρος και την ορμητικότητα των ελληνικών στρατευμάτων, δια να απωθήσει και κατανικήσει τον εισβολέα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ιστορικοί του μέλλοντος θα τον τοποθετήσουν μεταξύ των μεγάλων ανδρών της Ελλάδος και ακόμη της Ευρώπης, αφού αι πράξεις του και η προσωπικότης του καιρίως επηρέασαν την πορείαν του πολέμου. Από την στιγμή της αφίξεώς μου εις την Ελλάδα τον Ιούνιο του 1939 ήμην πεπεισμένος περί της ειλικρίνειας του Στρατηγού Μεταξά, εις έκφρασιν της καλής θελήσεώς του και της φιλικότητος του έναντι της Μ. Βρετανίας και όταν εξερράγη ο πόλεμος, τον Σεπτέμβριο του έτους εκείνου, κατέστησεν αμέσως φανερόν εις εμέ, όχι μόνον ότι αι συμπάθειά του ήσαν εξ' ολοκλήρου με ημάς, αλλά και ότι εγνώριζεν ότι τα συμφέροντά και αυτή η ύπαρξις της Ελλάδος, ως ανεξαρτήτου κράτους, ήσαν συνδεμένα με την νίκην μας. Εν μέσω των δυσκολιών που του είχαν επιβληθή λόγω της ουδετερότητος της Ελλάδος κατά το πρώτον έτος του πολέμου, ουδέποτε αμφεταλαντεύτηκε εις την πεποίθησιν αυτήν. Και όταν ήρθε η στιγμή να την θέσει εις εφαρμογήν , ουδ' επί στιγμήν εδίστασε. Απέρριψε το τελεσίγραφον του Ιταλού πρέσβεως χωρίς καν να συμβουλευθεί τον Βασιλέα η την Κυβέρνησιν και η πρώτη του ενέργεια μετά την αναχώρησιν του Γκράτσι, εκ της οικίας του ήταν να ζητήσει την βοήθειάν μας».
Την επομένη του θανάτου του στις 30 Ιανουαρίου 1941, ο Διευθυντής της Καθημερινής,
Γεώργιος Βλάχος, έγραψε το κύριο άρθρο με τίτλο «Προ του Νεκρού».
ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, 15η Φεβρουαρίου 1941, Τεύχος Αφιερωμένο στον Ιωάννη Μεταξά,
ΦΙΛΟ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΗ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ
ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΒΕΑΚΗΣ
Ακόμα και στις ύστερες στιγμές σου,
Στην ύστατη που σε φωτούσε αχτίδα
δε νοιάστηκες για σένα. Οι Έλληνες σου,
στερνή σου ανάσα και στερνή σου ελπίδα
ΕΙΡΗΝΗ ΑΘΗΝΑΙΑ
Όχι δεν σε έστειλε ένας,
Όλοι οι Θεοί σε στείλαν της Ελλάδας.
Γεώργιος Βλάχος, έγραψε το κύριο άρθρο με τίτλο «Προ του Νεκρού».
ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, 15η Φεβρουαρίου 1941, Τεύχος Αφιερωμένο στον Ιωάννη Μεταξά,
ΦΙΛΟ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΗ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ
ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΒΕΑΚΗΣ
Ακόμα και στις ύστερες στιγμές σου,
Στην ύστατη που σε φωτούσε αχτίδα
δε νοιάστηκες για σένα. Οι Έλληνες σου,
στερνή σου ανάσα και στερνή σου ελπίδα
ΕΙΡΗΝΗ ΑΘΗΝΑΙΑ
Όχι δεν σε έστειλε ένας,
Όλοι οι Θεοί σε στείλαν της Ελλάδας.
Ποίημα του Σ. Σκίπη
Copyright © 2009 by Ioanna Phoca